W Karpatach – w porównaniu z nizinnymi obszarami naszego kraju – torfowiska należą do rzadkości. Kotlina Orawsko-Nowotarska to największy w południowej Polsce kompleks torfowisk (w tym szczególnie cennych torfowisk wysokich). Stanowi on bezcenny układ przyrodniczy oraz decyduje o warunkach hydrologicznych całego regionu.
Wszystkie torfowiska w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej rozwinęły się na podłożu bardzo słabo przepuszczalnej gliny o grubości około 2 m, która została najprawdopodobniej utworzona podczas ostatniego zlodowacenia, w warunkach zimnego klimatu peryglacjalnego – w wyniku deflacji materiału pylastego z fliszu karpackiego i jego akumulacji na wilgotnych pokrywach żwirów. Dla rozwoju tutejszych torfowisk bardzo ważne były panujące tu sprzyjające warunki klimatyczne: stosunkowo chłodne sezony wegetacyjne, wysokie sumy opadów rocznych i niewielkie parowanie.
Fot. Piotr Mikołajczyk, UNEP/GRID–Warszawa
Torfowiska Orawsko-Nowotarskie wchodzą w skład sieci Natura 2000 jako obszar Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLC120003 o powierzchni 8266,68 ha. Ochronie podlegają tu:
siedliska przyrodnicze:
– 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków
– 3230 Zarośla wrześni pobrzeżnej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (Salici-Myricarietum część – z przewagą wrześni)
– 3240 Zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (Salici- Myricarietum część – z przewagą wierzby)
– *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie)
– 6520 Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion)
– *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe)
– 7120 Torfowiska wysokie zdegenerowane lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji
– 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea)
– 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk
– 7150 Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion
– *91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-sosnowe bagienne lasy borealne)
– *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)
* gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk przyrodniczych
oraz gatunki zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej:
– 1193 Kumak górski (Bombina variegata)
– 2001 Traszka karpacka (Triturus montandoni)
– 1032 Skójka gruboskorupowa (Unio crassus)
– 1014 Poczwarówka zwężona (Vertigo angustior)
– 1013 Poczwarówka Geyera (Vertigo geyeri)
Wyjątkową cechą regionu Torfowisk Orawsko-Nowotarskich jest obecność kosodrzewiny, która z reguły występuje na większych wysokościach, w piętrze subalpejskim, oraz sosny błotnej, będącej mieszańcem kosodrzewiny z sosną zwyczajną. Sztandarowym gatunkiem tego regionu jest cietrzew – silnie zagrożony wyginięciem ptak, którego tokowiska powinny być objęte ochroną strefową. Z torfowiskami związane są też rzadkie w skali Europy motyle, o wdzięcznych nazwach szlaczkoń torfowiec czy modraszek bagniczek, oraz gatunki pajęczaków znane z niewielu stanowisk w Polsce.
Cietrzew, fot. Freepik
W końcu średniowiecza (tj. zanim rozpoczęła się eksploatacja torfu na dużą skalę) na obszarze Kotliny Orawsko-Nowotarskiej znajdowało się co najmniej 30 torfowisk wysokich i towarzyszących im torfowisk niskich. Obszar zatorfiony wynosił wtedy ok. 260 km2. Obecnie torfowiska wysokie i niskie w Kotlinie zajmują obszar ok. 70 km2. Zachowało się 19 kopuł (lub ich fragmentów) torfowisk wysokich o łącznej powierzchni ok. 1300 ha.
Mimo ochrony w ramach sieci Natura 2000 na części z nich widać postępującą degradację, a do głównych zagrożeń zalicza się:
– deficyt wodny – osuszanie torfowisk,
– wydobycie torfu,
– zarastanie kopuł torfowisk roślinnością krzewiastą i/lub drzewiastą, pośrednio związane z osuszaniem tych siedlisk,
– zalesianie terenów otwartych,
– pożary.
